Demodex canis thuộc Giống Demodex, Loài Demodex canis. Demodex canis ký sinh ở màng bọc xung quanh ở lông hoặc trong tuyến mỡ, ở phần đáy của tầng hạ bì tiếp giáp với tầng tổ chức dưới da của chó, ký sinh ở tuyến nhóm bao lông của chó. Ngoại ký sinh ở tuyến nhờn và nang bao lông Demodex canis còn được tìm thấy ở nốt bạch huyết, lá lách, thận, nước tiểu, phân, ruột non và máu.

Hình 1: Demodex canis

Vòng đời phát triển của Demodex canis

Toàn bộ vòng đời của Demodex canis xảy ra trên ký chủ, truyền từ mẹ cho con trong ngày đầu đời khi thú non bú sữa. Ấu trùng nở ra từ trứng và phát triển thành con trưởng thành sau 2 - 3 giai đoạn phát triển, toàn bộ vòng đời của chúng xảy ra mất khoảng 3 tuần. Quá trình phát triển qua 4 giai đoạn: trứng - ấu trùng - tiền thiếu trùng (protonymph) - thiếu trùng và trưởng thành, thời gian này cần 20 - 35 ngày. Giai đoạn ấu trùng có 3 đôi chân và lột xác thành thiếu trùng có 4 đôi chân, mỗi chân 5 đốt. Thiếu trùng qua hai lần lột xác biến thành Demodex canis trưởng thành. Lúc đầu Demodex canis có ở phần vỏ bọc gốc lông rồi chui xuống đáy của gốc lông, đôi khi cũng có nhưng ít thấy ở tuyến mỡ ở phần tổ chức dưới da chó, sau này bệnh phát triển nặng, Demodex canis có nhiều trong các ổ mủ ở lớp tổ chức dưới da chó.

Dịch tễ học

Demodex canis có sức sống rất dai khi rời khỏi vật chủ trong điều kiện ngoại cảnh thuận lợi, có đủ độ ẩm còn sống được 5-7 ngày. Demodex canis trong mảnh da chó giữ ở điều kiện ẩm trong tự nhiên sống được tới 5 - 7 ngày, ở điều kiện ẩm và lạnh trong phòng thí nghiệm sống được tới 21 ngày, chó khỏe khi tiếp xúc với chó nhiễm Demodex canis hoặc tiếp xúc với các vật liệu như nhà cửa, đệm nằm, bàn chải, lông... đã bị ô nhiễm mầm bệnh thì sẽ bị nhiễm trực tiếp hoặc gián tiếp. Trên thân mình chó mạnh khỏe bình thường vẫn có mầm bệnh tồn tại nhưng chưa phát bệnh mà chỉ khi trên lớp da chó bị các tổn thương, viêm tấy sưng mủ là cơ hội tốt để Demodex canis xâm nhập vào cơ thể chó và khi dinh dưỡng kém, thể trạng của chó giảm va suy yếu thì Demodex canis từ đó sẽ sinh sôi nảy nở ra nhiều và gây thành bệnh cho  chó. Demodex canis thường gây bệnh ở chó con, chó lông ngắn, thể trạng, dinh dưỡng kém, sức đề kháng yếu suy nhược vì bệnh tật nhất là trạng thái chó bị lây nhiễm Care, chế độ chăm sóc nuôi dưỡng kém, tắm rửa cho chó bằng nước xà phòng có nhiều chất kiềm làm giảm sức đề kháng bệnh tật của da hoặc là xử lý điều kiện bệnh ngoài da cho chó bằng những loại thuốc hoặc cách điều trị thuốc không đúng quy cách.

Cơ chế sinh bệnh

Demodex canis chui vào bao lông và tuyến nhờn gây viêm mãn tính làm cho biểu bì bị phồng lên nhanh chóng. Demodex canis tiếp tục phát triển, sinh sôi và gây bệnh cho ký chủ qua các phương thức tác động như sau:

Tác động cơ giới, tác động chiếm đoạt, tác động đầu độc, tác động của nhiễm khuẩn thứ phát.

Triệu chứng và bệnh tích

Bệnh trên da gây ra do Demodex canis thường chiếm một tỷ lệ khá cao và xuất hiện sớm ở trên chó chỉ vài ngày đầu sau khi sinh do đó chó con tiếp xúc trực tiếp với chó mẹ. Nó thường trú ngụ ở vùng đầu và bốn chân, dấu hiệu thường thấy là chó thường bị rụng lông vòng quanh mắt. Nếu để lâu không điều trị lâu ngày sẽ có mủ, viêm lan toàn thân có mùi hôi khó chịu. Thông thường trên da chó khỏe mạnh vẫn có mầm bệnh Demodex canis tồn tại nhưng chưa phát triển thành bệnh, chỉ khi da chó bị tổn thương và cơ thể bị giảm sức đề kháng, kết hợp với ăn uống thiếu chất thì lúc đó Demodex canis có cơ hội xâm nhập vào bên trong cơ thể chó và gây bệnh.

Bệnh do Demodex canis được phân loại thành dạng khu trú (cục bộ) hoặc toàn thân dựa vào đánh giá tình trạng bệnh và cách xử lý đối với từng loại. Nó có thể không gây ngứa, tuy nhiên bệnh mò toàn thân và ở bàn chân có thể gây đau đớn dữ dội. Vùng rụng lông có thể bị đóng vẩy và đỏ lên. Sau này bệnh kế phát do vi trùng làm mủ (Staphylococcus spp.) gây nên sẽ dẫn đến hiện tượng có mụn mủ đặc, nếu nhiều sẽ gộp lại thành các ổ mủ áp xe. Bệnh lây lan rộng khắp toàn thân là do các Demodex canis sinh sôi nảy nở ra nhiều và đi khắp nơi trên cơ thể chó. Bệnh lâu ngày sẽ trở nên trầm trọng, nếu điều trị không kịp thời sẽ dẫn tới suy kiệt và nhiễm độc máu toàn thân mà chết. Trên cơ thể chó, vị trí mà mò ký sinh thường xuất hiện những nốt đỏ, da dầy, cỏ thể có dịch rỉ viêm. Nếu không điều trị sớm, bệnh sẽ có mủ, máu và có mùi hôi. Có thể chia bệnh Demodex canis làm hai loại:

Bệnh dạng cục bộ: bệnh ở thể nhẹ khi mới phát ra thường thấy bệnh tích rõ rệt ở lớp da trên trán, mi mắt, bốn chân có biểu hiện rụng lông, da dày cộm màu đỏ sẫm chó bệnh thường đưa chân lên gãi ở những chổ bệnh tích này.

Bệnh dạng toàn thân biểu hiện có những mụn mủ sưng mọng, đặc quánh màu vàng xám do các vi trùng làm mủ ngoài da kế phát xâm nhập. Tại các vùng bệnh tích này có biểu hiện rụng lông, da nhăn nheo, lâu ngày có tổ chức chết cùng với dịch lâm ba tiết ra, tạo thành các vẫy khô cứng dầy cộm.

Bệnh nặng: có thể làm cho toàn thân chó bị rụng hết lông, có nhiều con mang bệnh tích lớn với những ổ mủ áp xe, thường thấy rõ ở những vùng da mỏng.

Hình 2: Triệu chứng Bệnh trên da gây ra do Demodex canis

Chẩn đoán

Để chẩn đoán chính xác bệnh Demodex canis sử dụng phương pháp cạo da soi tươi. Nhỏ 1 giọt glycerin lên phiến kính, dùng lưỡi dao tẩm dung dịch glycerin cạo lên vùng da bị rụng lông cho đến khi rướm máu. Sau đó phết các mẫu da trên lưỡi dao lên phiến kính và quan sát dưới kính hiển vi ở vật kính 10x để tìm sự hiện diện của Demodex canis.

Phòng bệnh

Vệ sinh khu vực chăn nuôi và chăm sóc nuôi dưỡng tốt.

Cách ly, kiểm dịch tất cả những con vật nghi ngờ mắc bệnh trên chó; không cho phép bất cứ sự tiếp xúc nào giữa những chó nhóm này với những chó khỏe mạnh.

Những ô chuồng, cũi mà trong đó đã nhốt những con chó mắc bệnh hay nghi ngờ mắc bệnh cần phải tẩy uế bằng những dung dịch kiềm 5% hay xử lý bằng phương pháp hơ lửa. Tiêu độc chỗ ở, chuồng trai, cũi chó bằng các dung dịch sát trùng cloramin
B 0,5%, nước vôi 10%; sau khi phun sát trùng cũi, chuồng chó cần phơi khô dưới
ánh nắng mặt trời.

Thường xuyên vệ sinh thân thể cho chó tốt nhất là tắm cho chó bằng nước
bồ kết, nước lá chát, lá đắng như lá ổi lá xoan, hạt mùi. Chú ý không dùng xà
phòng tắm cho chó.

ĐIỀU TRỊ

Bệnh rất khó điều trị, cần kiên trì, nhiệt tình và tốn kém.

Tiến trình điều trị tùy vào từng cá thể. Kiểm tra ghẻ Demodex trên chó mỗi tháng. Mỗi lần cạo da phải đếm số ghẻ, nhộng, ấu trùng và trứng để kiểm tra dưới kính hiển vi với độ phân giải 40 hoặc 100. ­

Nếu số lượng ghẻ và tình trạng lâm sàng không thay đổi, nên thay đổi liệu pháp điều trị. ­

Nếu không phát hiện giai đoạn thành thục đầu tiên và sau đó số lượng ghẻ trưởng thành giảm, thì tiếp tục với liệu pháp điều trị đã chọn. Nên tiếp tục điều trị thêm 4 tuần sau khi kiểm tra mẫu da cho kết quả âm tính lần thứ 2. Thông thường, người nuôi thú đều mong muốn cải thiện tình trạng sau tháng đầu điều trị. Nhưng việc kiểm tra mẫu da cho kết quả âm tính chỉ đạt được sau điều trị 2 – 4 tháng. Do đó, một quy trình điều trị Demodex trung bình mất khoảng 4 – 6 tháng. Với những trường hợp điều trị không hiệu quả, thay đổi thuốc là điều hiển nhiên và tỉ lệ thành công của thuốc thứ 2 thường đạt khoảng 70%. Cơ hội tương tự của việc điều trị sau khi tái phát cũng khoảng 70%.

Bảng 1: Giải pháp phòng và điều trị bệnh ghẻ do Demodex của Bayer

Kiểm soát bệnh do Demodex canis toàn thân

Bệnh có thể liên quan đến các nguyên nhân tiềm ẩn, tất cả thú bị ghẻ do Demodex canis toàn thân nên được điều trị kết hợp với kháng sinh để ngăn ngừa phụ nhiễm và giúp hồi phục nhanh. Tiến trình điều trị tùy thuộc vào mức độ trầm trọng của bệnh và kết quả đánh giá tế bào học.

Nếu kiểm tra tế bào học có cầu khuẩn và chủ yếu là Staphylococcus intermedius nên điều trị bằng kháng sinh từ 3 – 8 tuần.

Nếu kiểm tra tế bào có số lượng lớn là trực khuẩn, nên làm kháng sinh đồ để chọn ra kháng sinh có hiệu quả cao nhất. Kháng sinh được lựa chọn để điều trị viêm da có mủ phải là loại đạt hàm lượng cao trên da và khả năng diệt khuẩn tối ưu nhất. Điều quan trọng là phù hợp với độ dài của điều trị, giải quyết được các tổn thương của viêm da mủ./.

Ths Lâm Tấn Đạt

 Trung tâm Giống Nông nghiệp